Keshe ǵana Italıanyń Úkimet basshysy Lýıdjı Dı Maıo 2019 jyldan bastap  turmysy tómen otbasylarǵa kedeıshilik shegi retinde beriletin járdemaqyny 780 evroǵa kóteretindikterin málim etti. Onyń aıtýynsha, Ońtústik Italıadaǵy jumys tabýdyń qıyndyǵy, áleýmettik jaǵdaıdyń turaqsyzdyǵy eldegi kedeı turǵyndarǵa úlken salmaq salýda. Osyǵan oraı Italıa úkimeti turmysy tómen halqyna járdemaqyny ústemelep kómek berýdi jón kóripti.

Árıne, Qazaqstanǵa Italıa bolý qaıda?! Biz ekonomıkalyq damý turǵysynan da, áleýmettik qalyptasý jaǵynan da ózimizdi damyp ketken eldermen salystyra almaımyz. Bizdiń elde kedeıshilik shegi retinde beriletin áleýmettik kómektiń quny 14, 142 teńge (!). Bul eldegi eń tómengi kún kóris deńgeıiniń 50 paıyzyn quraıdy. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri 2025 jylǵa deıin strategıalyq turǵyda kedeıshilik shegine tólenetin bul qarjyny ósirýdi josparlap otyr. Bul rette mınıstr Madına Ábilqasymova «Kedeılik shegine tólenetin járdemaqyny kezeń kezeńimen eń tómengi kúnkóris deńgeıiniń 70 paıyzyna deıin ósiremiz» degen bolatyn.

Sóıtip mınıstr hanym jeti jylda kedeıshilik shegine tólenetin qarjyny 70 paıyzyna ósiremiz dep emeksitip otyr. Negizinde, bizdegi eń tómengi kún kóris deńgeıine tólenetin qarjy bar-joǵy 28, 284 teńge ǵana?!  Elde turmysy tómen 504 myń adamǵa osy 28,284 teńgeniń jartysy ıaǵnı 14, 142 teńgesi ataýly áleýmettik kómek retinde tólenedi. Bul kedeı-kepshikti qoldaıtyndaı qarjy ma? Muny arnaıy mamandardan surap kórdik.

Sala mamandarynyń baıyptaýynsha, bizdegi kedeı-kepshikke bólinetin qarjyny ózge eldermen salystyrýǵa kelmeıdi. «Barometr» marketıńtik taldaý ortalyǵynyń áleýmettanýshy mamany Ázıa Jarmanovanyń aıtýynsha, damyǵan jáne damýshy elderde áleýmettik tólem óte joǵary deńgeıde tólenedi.

«Qazir álem boıynsha ekonomıkalyq jaǵdaıy turaqsyz dep sanalatyn Gresıa men Irlandıany mysal etsek, olar turmysy óte tómen adamdarǵa 1100-1500 dollar kóleminde qarjy tóleıdi. Sol tárizdi tus tustan sanksıaǵa ilinip, halyqaralyq agenttikterdiń ózi «ekonomıkasy qoqysqa ábden maltyqty» dep baǵalaǵan Reseı de  kedeı-kepshikterine 300 dollar kóleminde járdemaqy usynyp otyr. Italıa 780 evro tólese,  Ispanıa, Belarýs elderiniń de olarǵa tóleıtin járdemaqysy osy shamalas. Al Qazaqstan 14,142 teńge tóleıdi. Qazaqstanda tirkeýde turǵan 504 myń adam bar. «Árqaısysyna 14 myń teńgeden tóleý búdjetke salmaq túsiredi» dep oılamaımyn. Biraq mundaı qarajatpen bir aı emes, bir apta ǵana ómir súrýge bolady ǵoı. Tipti 14 myń teńge bireýlerdiń túski asy ǵoı. Qazirgideı qymbatshylyq qos ókpeden qysyp turǵan zamanda, úkimet osy máseleni sheshýi tıis dep oılaımyn. Bul kezek kúttirmeıtin kúrdeli másele»,-dedi áleýmettanýshy Ázıa Jarmanov.

Biz maman keltirgen derekterdi arnaıy syzbamen kórsettik. Rasymen de maman mysal etip otyrǵan elderde turmysy tómen adamdarǵa tólenetin qarajattyń kólemin Qazaqstanmen salystyrýǵa kelmeıdi.

Áleýmettanýshy Ázıa Jarmanova tirkeýde turǵan kedeı-kepshiktiń 66 paıyzy aýyl turǵyndary ekeni de eskerilýi kerek ekenin aıtyp otyr. Aýyldy jerde jumyssyzdyqtyń órship turǵanyn alǵa tartqan maman «úkimet aýyl turǵyndarynyń qıynshylyqtaryn eskere otyryp olarǵa bólek járdemaqy bazasyn qalyptastyrý kerek» deıdi.

«Aýyldy jerde járdemaqynyń betine qarap otyrmaı jumys isteıin dese, jumys joq. Aýyldyń óndiristik qabileti damymaǵandyqtan halyq osy járdemaqyǵa telmirýge májbúr. «2019 ınflásıa kólemi 9 paıyzdy quraıdy» dep Ulttyq bank aıtty. Bul degenińiz keler jyly qymbatshylyqtyń órshı túsetinin kórsetedi. Onyń ústine qalaly jerge qaraǵanda aýyl turǵyndarynyń turmystyq deńgeıi tómen. Járdemaqy tóleý kezinde aýyldyq áleýmettik jaǵdaıy eskerilýi kerek. Otyn-sýy, jem-shóbi bar. Kómirdiń baǵasy aspandap tur. Osynyń barlyǵy eskerilip, aýyl turǵyndaryna áleýmettik kómek túrin bólek jasaý kerek. Negizinde birqatar elderde turmysy tómen jandarǵa birneshe márte kómekter beriledi. Mysaly, bizde turmysy tómen adamdar jumys istemeı zeınetke shyqsa, olardyń alatyn zeınetaqysy da óte tómen bolady. Al ózim oqyp bilim alǵan shet memleketterde olaı emes. Damyǵan jáne damýshy elderdiń birazy qartaıǵan shaqta da turmysy tómen otbasylardy qamsyz qaldyrmaıdy»,-dedi Ázıa Jarmanova.

Maman tilge tıek etip otyrǵan mysaldardy biz arnaıy syzbamen kórsettik. Anyqtaǵanymyzdaı, birqatar elderde turmysy tómen adam jumys istemeı zeınetke shyqsa nemese zeınetkerlikke shyǵar kezeńderde jumysynan aıyrylsa, tólenetin qarajat kólemi de qomaqty eken.

Jalpy, TMD elderi boıynsha aıtar bolsaq, Reseıde, Ózbekstanda, Ázirbaıjanda turmysy tómen jandarǵa tólenetin áleýmettik kómektiń kólemi 300 dollardy quraıdy. Grýzıa, Belarýs, Túrikmenstanda bul kómek úshin memleket 272 dollar tóleıdi. Sondaı-aq atalmysh elderde kedeı-kepshikti jumysqa ornalastyrý, balalaryn balabaqshaǵa ornyqtyrý jaǵy da memlekettiń baqylaýynda. 

Ekonomıka ǵylymynyń kandıdaty Maral Tórtenovanyń aıtýynsha, 2025 jylǵa qaraı  Qazaqstandaǵy kedeıler sany 504 myńnan da kóbeıedi. Sebebi qazir ekonomıkalyq turaqsyzdyq tereńdep barady.

«Álemdik ekonomıkada qalyptasyp otyrǵan tendensıalar bizge áser etpeı qoımaıdy. Keler jyly daǵdarystyń salqynyn anyq sezinetin bolamyz. Qazirdiń ózinde dollar+teńge qarym qatynasynda valúta baǵamyna qatysty turaqsyzdyq oryn alyp otyr. Teńgeniń álsireýine qatysty halyqtyń jınaqtaǵan qarjysy qunsyzdanyp jatyr. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryndaǵy qarjyny da ınflásıa jep qoıdy. Qymbatshylyq qysyp jatqanmen jalaqy ósip jatqany shamaly. Bir sózben aıtqanda, Qazaqstannyń halqy qazirdiń ózinde 30 paıyzǵa kedeılendi. Muny moıyndaǵysy kelmeıtinder de bar. 2025 jylǵa deıin kedeılik shegi ári qaraı ósetini daýsyz. Sondyqtan bul arada Úkimet 14 myń teńgeni bir adam bir aıǵa jetkize almaıtynyn moıyndaýǵa týra keledi. Bizdiń halyq qalaýlylary osy máselelerdi Parlamentte jıi kóterse deımin. Halyq qazir tamaqtan únemdep ketti. Bolashaqta saýatty sheshimder qabyldanýy tıis dep esepteımin. 0l úshin halyqty jumyspen qamtıtyn «Óńirlik damý», «Jumyspen qamtý» degen baǵdarlamalar qaıta qolǵa alynyp, (qazir bul baǵdarlamalar aıaqsyz qaldy), jumyssyzdyq kórsetkishin azaıtýǵa da jumyla kirisken jón», -dedi Maral Tórtenova.

Qarlyǵash Zaryqqanqyzy